انواع و نشانه های اضطراب در کودکان

این روزها همه مردم استرس و اضطراب زیادی را تحمل می کنند. اما این فقط بزرگترها نیستند که اضطراب را تجربه می کنند، بلکه کودکان نیز گرفتار آن هستند. اضطراب واکنش روان ماست در مواجهه با شرایط ناآشنا و پیش­بینی ناپذیر. این موضوع به خودی خود چیز بدی نیست، حتی می­توان گفت این که کودک هیچ ترس و نگرانی و اضطرابی تجربه نکند، می تواند نگران­کننده و آسیب­زا باشد. اما باید بدانیم تجربه این احساس در هر گروه سنی و به چه میزان، می تواند عادی باشد. به طور کلی روانشناسان معتقدند برخی از انواع ترس در گرووه سنی خاصی پررنگ، و بعد به مرور با افزایش تجربه کودکان، کم کم کمرنگ می شود.

انواع متداول اضطراب در کودکان

• نوزادان و کودکان تا پیش از ۲ سالگی معمولا ترس از فاصله گرفتن از والدین ، مواجه شدن با افراد ناآشنا، صداهای بلند، اشیا و اسباب بازی­هایی که حرکت تند و تهاجی دارند را تجربه می کنند.
• در سال های بین ۲ تا ۴ سالگی، ترس از جدایی از والدین، حیوانات بزرگ مانند سگ، تنها خوابیدن در یک اتاق، تاریکی و هیولاها، صداهای بلند و غیرمنتظره در کودکان وجود دارد.
• در سنین ۵ و ۶ سالگی همچنان جدایی از والدین یکی از ترس های کودک است. ترس از سگ، تاریکی، هیولا، غریبه­ها، گم شدن، صدای رعد، بیماری و مرگ هم در این رده سنی وجود دارد. البته درصورتی که کودک با حیوانات خانگی در ارتباط باشد، ترس از حیواناتی مانند سگ به مرور کاهش می­یابد. اگر در حضور بچه­ها درباره سرقت و کیف­قاپی، صحبت شود این نیز می­تواند یکی از ترس­های آن­ها باشد.
• از ۷ تا ۱۲ سالگی کم­کم مفاهیم جدیدی در ذهن بچه­ها شکل می­گیرد. جنگ، آتش سوزی، سرقت، آدم­ربایی، بیماری و مرگ، موضوعات و مسایل مربوط به مدرسه، اضطراب اجتماعی، حوادث طبیعی مانند سیل، زلزله در این سنین می­تواند برای بچه­ها ایجاد ترس و اضطراب کند.

البته اگر در هر سن با اضطراب بچه ها برخورد درستی نشود، ممکن است برخی از آن­ها تا سنین بالاتر هم همراه بچه­ها باقی بمانند.

بعضی از بچه­ها به سبب مشکلاتی که در خانواده و یا جامعه با آن روبرو می­شوند، ممکن است انواع دیگری از ترس و استرس را تجربه کنند. برای مثال بیشتر بچه­های امروز در لایه­های دورنی ذهنشان نگرانی از پندمی و بیماری را دارند. بچه­هایی که در مناطق جنگ­زده زندگی کرده­اند، گاه تا پایان عمر نگرانی از جنگ  را با خود حمل می­کنند. اضطراب امتحان را بچه­های امروز کمتر تجربه می کنند، اما شاید برای خیلی از ما بزرگترها، یکی از منابع مهم ترس و اضطرابی باشد که در کودکی تجربه کردیم و هنوز با آثار آن درگیر هستیم. بچه­هایی که عزیزی را از دست می­دهند و بزرگترها به شرایط روانی آن­ها در این موقعیت توجه کافی نمی کنند، تا بزرگسالی ترس از دست دادن خواهند داشت. طلاق نیز می­تواند یکی از مهمترین منابع ترس کودکان باشد. ترس از فقر هم می­تواند ریشه در شرایط بد اقتصادی خانواده در کودکی داشته باشد. این ترس معمولا قدرت ریسک­پذیری فرد بزرگسال در حوزه­های اقتصادی و کسب و کار را محدود می­کند.

البته کودک آزاری هم می­تواند یکی از مهمترین عوامل اضطراب کودکان باشد. پدر و مادرهای خودشیفته و یا کمال­گرا هم کودکانی مضطرب تربیت می­کنند.

نشانه­های اضطراب در کودکان

والدین کودک و اطرافیان او باید همواره نسبت به نشانه های اضطراب در کودک خود حساس و هوشیار باشند. اگر کودکی:

• شاداب و سرزنده نباشد.
• عصبی بود و پرخاشگری کند.
• بی­قرار و ناآرام باشد.
• زود خسته شود و تمایل نداشته باشد کاری را تا انتها انجام دهد.
• رفتارش مانند بزرگسالان باشد و بیشتر تمایل به معاشرت با بزرگسالان داشته باشد
• اعتماد به نفس کمی داشته باشد.
• در جمع و یا در ملاقات با افراد ناآشنا و جدید دچار لکنت شود و یا خود را پشت دیگران قایم کند. بیش از حد کمرو هستند.
• اختلال خواب، شب ادراری دارد و یا کابوس می­بیند.
• به گونه­ای افراطی منظم است و گاهی حتی رفتارهای وسواس گونه دارد.
• نسبت به ظاهر خود بیش از اندازه نگران هستند.
• مدام فکر می­کنند و تنهایی را به در جمع بودن ترجیح می­دهند.
• نگران سلامتی خود و والدینشان هستند.
• از لحاظ عاطفی بسیار حساس و شکننده­اند.
• یا بسیار حاضر جوابند و یا نسبت به حرف و حتی توهین دیگران واکنش خاصی نشان نمی­دهند.
• وابستگی شدیدی به والدین خود به ویژه مادر دارند. اغلب چسبیده به مادر و یا به دنبال او هستند.
• دایم نگران تکالیف مدرسه، رابطه با همکلاسی­ها و معلمان خود است.
• در تمرکز کردن مشکل دارند و همین امر سبب می شود در یادگیری هم به مشکل برخورند بدون این که ضریب هوشی پایین و یا اختلال یادگیری داشته باشند.
• وقتی می دانند قرار است اتفاق جدیدی بیفتد و یا با موقعیت ناشناخته­ای مواجه شوند، به شدت نگران­اند.
• پرحرفی غیر معمول دارند، در واقع پر حرفی می­کنند چون دوست دارند با دیگران وقت بگذرانند و به این ترتیب از تنهایی اضطراب آور، نجات یابند.
• به دنبال جلب رضایت دیگران هستند.
• ادامه­دار شدن ترس هایی که در سن آن­ها معمولا برطرف شده است و سایر همسلانشان آن ترس­ها را ندارند.
• درد معده و روده (به طور کلی مشکل در دستگاه گوارش) و یا سردرد.
• جویدن ناخن های دست، اسباب­بازی های دارای مو و یا انگشت شست، مداد و خودکار.
• بی اشتهایی و نخوردن غذا
• ترس غیرمعمول از میکروب یا بیماری
• ترس از این که یک فرد ناشناس وارد خانه شود و او را آزار بدهد.
• تمایل به رئیس بودن و کنترول کردن دیگران

نمی­ توان گفت تمام نشانه­ های اضطراب همین مواردی که برشمردیم بودند، احتمالا بعضی از کودکان شیوه­ های منحصر به فردی برای نشان دادن اضطرابشان دارند. مثلا یک قهرمان خیالی دارند که می تواند به کودکانی که مشکلی مشابه با مشکل آن­ها دارد (مانند داشتن مادرخوانده یا پدرخوانده) کمک کند. بزرگترها با گوش دادن به داستان­های خیالی بچه هم می­توانند شرایط روانی آن­ها از جمله اضطراب و ترس و نگرانی را شناسایی کنند. کودکی که دایم با شخص خاصی مقایسه شده است، نفرت و خشم نسبت به او و یا افرادی با ویژگی­های مشابه، بروز می دهد.

همانطور که می بینید علایم اضطراب بسیار زیاد هستند. کودک معمولا همه این نشانه­ها را با هم بروز نمی­دهد، بلکه بسته به آنچه سبب نگرانی و اضطراب او شده است، می توان علایم خاصی را شناسایی کرد. مثلا اگر کودک در سرویس مدرسه در معرض کودک آزاری قرار گرفته باشد، ممکن است واکنش­هایی متفاوت از کودکی داشته که به سبب تجربه خشونت ­هایی مانند جنگ، دچار اضطراب شده باشد.

هر چند ترس و اضطراب در برخی از موارد خود را به صورت کم حرفی و گوشه گیری نشان می دهد، اما پدر و مادر آگاه و یا هر بزرگتر دیگری که با کودک در ارتباط است باید تلاش کند هر طور شده کودک را شویق کند درباره آنچه موجب اضطرابش شده صحبت کند. این صحبت کردن لزوما شبیه درددل کردن بزرگسالان نیست، گاهی طراحی یک بازی یا نمایش، می­تواند بسیاری از رفتارهای کودکان را رمزگشایی کند. البته همه پدر و مادرها در طراحی بازی مناسب تخصص و آگاهی کافی ندارند و بهتر است از یک متخصص روانشناسی کودکان کمک بگیرند. ضمن این که باید در نظر بگیریم گاهی خود پدر و مادر منشا نگرانی و اضطراب کودک هستند، بنابراین اقدام مستقیم آنها به همراهی و همکاری کودک نمی­انجامد و حتما باید از روانشناس متخصص کمک گرفت.

اگر شما هم کودکی دارید که نشانه های اضطراب  و نگرانی را بروز می­دهد، روانشناسان متخصص ما در فرهنگسرای پرسش آماده ارائه مشاوره به صورت حضوری و تلفنی به شما هستند.

البته ما هم به زودی در مقاله دیگری درباره راه­های درمان و یا کنترل اضطراب در کودکان را بیان خواهیم کرد.